ارزیابی تنوع زیستی مکانی در زیستگاه های کشاورزی استان خراسان شمالی

وجود جامعه ای متنوع از موجودات زنده برای پایدارسازی بوم نظام های کشاورزی ضروری است. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر تیمارهایی شامل تغییر در کاربری اراضی، گیاه زراعی، شیوه مدیریت زراعی و اقلیم بر اجزای تنوع زیستی اکوسیستم به انجام رسید. تأثیر اقلیم بر اجزای تنوع زیستی با در نظر گرفتن دو مکان در استان خراسان شمالی شامل شیروان با اقلیمی نیمه خشک و جاجرم با اقلیمی خشک ارزیابی گردید. چهار زیستگاه شامل مراتع طبیعی، مزارع یونجه، مزارع کم نهاده گندم و مزارع پرنهاده گندم برای اعمال سایر تیمارها دیگر انتخاب شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از آنالیز تقابل و روش های چندمتغیره انجام گرفت. نتایج نشان داد که با تغییر کاربری مرتع به کشاورزی در شیروان و جاجرم تنوع گیاهی به ترتیب با افزایش و کاهش مواجه است. به کارگیری مدیریت کم نهاده نسبت به مدیریت پرنهاده گندم سبب افزایش تنوع گیاهی و تغییر در ترکیب جامعه گیاهی گردید. نتایج حاصله برای تنوع ماکروفون خاک نشان داد که زیستگاه کشاورزی در قیاس با زیستگاه مرتعی به تقویت فراوانی ماکروفون های خاک انجامیده است. در تیمار نوع محصول نیز عمده ماکروفون های خاک سکونت در زیستگاه یونجه را به زیستگاه گندم ترجیح دادند. با وجود تشابه در شاخص های عددی تنوع، ترکیب متفاوتی از ماکروفون های خاک در نظام های کم نهاده و پرنهاده گندم شکل گرفت. آنالیز داده های میکروبی مشخص نمود که متغیّرهای میکروبی خاک واکنش مثبتی به تغییر کاربری مرتع به کاربری کشاورزی نشان می دهند. فعالیت و اندازه جامعه میکروبی خاک در یونجه نسبت به گندم از افزایش قابل تأملی برخوردار بود. مدیریت پرنهاده گندم در مقایسه با مدیریت کم نهاده منجر به تنزّل فعالیت و اندازه جامعه میکروبی خاک شد. وضعیت تمامی اجزای تنوع زیستی در منطقه نیمه خشک شیروان به واسطه برخورداری از اقلیمی مساعد به مراتب مطلوب تر از منطقه خشک جاجرم بود. تردد دام در مراتع شیروان و خشکی شدید مراتع جاجرم عامل بسیاری از اختلافات در تنوع زیستی بین کاربری کشاورزی و مرتعی شناخته شد. بهبود تنوع زیستی در زیستگاه یونجه با عدم مصرف نهاده های شیمیایی، ممانعت از تخریب خاک و افزایش کمیّت و کیفیّت بقایای ورودی به خاک ارتباط داشت. نشان داده شد که مصرف علف کش ها، افزودن فراوان کودهای شیمیایی به خاک و تشدید عملیات خاک ورزی مهم ترین عواملی هستند که سبب تضعیف تنوع زیستی در مدیریت پرنهاده نسبت به مدیریت کم نهاده گندم می شوند.